Wikimedia Foundation Universal Code of Conduct
 | This policy is approved by the Wikimedia Foundation Board of Trustees. It may not be circumvented, eroded, or ignored by Wikimedia Foundation officers or staff nor local policies of any Wikimedia project. |
Нимәгә беҙгә Дөйөм тәртип кодексы
Беҙ үҙебеҙсә - кешелек туплаған барлыҡ белем менән һәр кем ирекле бүлешә алған донъяға тиҙерәк барып етеү өсөн Викимедиа проекттарында һәм киңлектәрендә күберәк кеше ҡатнашыуы мөмкинлеген бирәбеҙ. Беҙ йәмғиәттәрҙең яңы ҡатнашыусылар өсөн төрлө, асыҡ һәм инеү мөмкинлеге булырға тейеш, тип иҫәпләйбеҙ. Беҙ һәр ҡатнашыусы (йәки ҡатнашырға теләүсе) өсөн уларҙың ыңғай, хәүефһеҙ һәм сәләмәт булыуын теләйбеҙ. Беҙ уларҙы әлеге Тәртип кодексын ҡабул итеү аша шул килеш һаҡларға һәм кәрәк булғанда ҡайтанан ҡарауға йөкләмә алабыҙ. Шулай уҡ беҙ үҙ проекттарыбыҙҙы контентты боҙоусыларҙан йәки боҙоп күрһәтеүселәрҙән яҡларға теләйбеҙ.
Викимедия миссияһына ярашлы, Викимедиа проекттарында һәм киңлектәрендә ҡатнашыусылар:
- һәр кем барлыҡ белем менән ирекле рәүештә бүлешә алған донъя төҙөргә ярҙам итеүселәр
- алдан уҡ билдәле фекерҙә (уйҙа) һәм кире фекерҙә булыуҙан ҡасҡан глобаль йәмғиәттең бер өлөшө һәм
- үҙ эшенең аныҡлығына, тикшереп булғанлығына ынтылыусылар.
Дөйөм тәртип ҡағиҙәһе бөтөн донъя буйынса Викимедиа проекттарында хеҙмәттәшлек итеү өсөн нигеҙ булып тора. Йәмғиәттәр уны урынлағы мәҙәни ҡиммәттәрҙе иҫәпкә алып, ҡағиҙәләр булдырыу өсөн тулыландыра ала, шул уҡ ваҡытта бында һаналып кителгән критерийҙар минималь дөйөм уртаҡ тәртип стандарты булараҡ һаҡлана.
- ябыҡ, асыҡ һәм ярым асыҡ хеҙмәттәшлек;
- йәмғиәт ағзалары араһында фекер айырмалыҡтарын тикшереү һәм бер-береңә теләктәшлек белдереү;
- техник үҫеш мәсьәләләре;
- контентҡа өлөш индереү нескәлектәре;
- тышҡы партнерҙар алдында аффиляцияланған ойошмаларҙың йәки йәмғиәттәрҙең мәнфәғәттәрен күрһәтеү.
1 - Инеш
Дөйөм тәртип ҡағиҙәһе бөтөн донъя буйынса Викимедиа проекттарында хеҙмәттәшлек итеү өсөн нигеҙ булып тора. Йәмғиәттәр уны урындағы мәҙәни ҡиммәттәрҙе иҫәпкә алып, ҡағиҙәләр булдырыу өсөн тулыландыра ала, шул уҡ ваҡытта бында һаналып кителгән критерийҙар минималь дөйөм уртаҡ тәртип стандарты булараҡ һаҡлана.
Дөйөм тәртип кодексы бер ниндәй сикләүһеҙ барлыҡ викимедиасыларға ҡарата ла тигеҙ ҡулланыла. Дөйөм тәртип кодексына ҡаршы килгән ғәмәлдәр өсөн санкциялар ҡулланылыуы мөмкин. Улар тәғәйенләнгән функционерҙар (урындағы контексҡа бәйле) йәки платформаның хоҡуҡлы эйәһе булараҡ, Викимедиа фонды тарафынан билдәләнә ала.
2 — Көтөлгән тәртип
Һәр викимедиасы, тәжрибәле мөхәррир булһынмы ул йәки яңы ҡатнашыусы, йәмғиәт функционеры, Викимедиа фонды йәки идара филиалы ағзаһымы, үҙ тәртибе өсөн яуаплы.
Викимедианың барлыҡ проекттарында, киңлектәрендә һәм сараларында тәртип ихтирамға, әҙәплелеккә, теләктәшлеккә һәм үҙ яуаплылығыңды аңлауға нигеҙләнергә тейеш. Был барлыҡ мөхәррирҙәргә һәм ҡатнашыусыларға, уларҙың йәшенә, аҡыл йәки физик мөмкинлектәренә, тышҡы йөҙөнә, милли, дини, этник һәм мәҙәни сығышына, кастаһына, социаль синыфына, тел белеү кимәленә, сексуаль йүнәлешенә, енесенә һәм эш урынына ҡарамаҫтан, барыһы менән аралашыуға ҡағыла. Шулай уҡ положениеға ярашлы, дәрәжәһе, оҫталығы йәки Викимедиа проектындағы йәки хәрәкәтендәге ҡаҙаныштары нигеҙендә ташлама яһалмай.
2.1 — Үҙ-ара ихтирам
Беҙ викимедистарҙан бер-береһенә ихтирамлы булыуҙарын көтәбеҙ. Башҡалар менән Викимедиа киңлектәрендә онлайн- йәки оффлайны аралашҡанда беҙ бер-беребеҙгә ихтирамлы мөнәсәбәттә булырға тейешбеҙ.
Был тәртипкә инә, әммә уның менән генә сикләнмәй:
- Эмпатия белдерегеҙ. Төрлө сығышлы викимедиасылар һеҙгә нимә әйтә алғанын тыңлағыҙ һәм аңларға тырышығыҙ. Үҙ ҡараштарығыҙға саҡырыу ташларға һәм викимедиасы булараҡ, үҙегеҙсә аңлауығыҙҙы, нимә көтөүегеҙҙе һәм тәртибегеҙҙе ҡулайлаштырырға әҙер булығыҙ.
- Һәр саҡ изге ниәттән сығып эш итегеҙ һәм конструктив мөхәррирлек менән шөғөлләнегеҙ; һеҙҙең өлөшөгөҙ проекттың сифатын йәки эшен яҡшыртырға тейеш. Фекерегеҙҙе белдерегеҙ һәм фекерҙәр тыңлағыҙ, шул уҡ ваҡытта оппонентығыҙ изге ниәттән эш итә тип ҡабул итегеҙ. Тәнҡит әҙәпле һәм конструктив булырға тейеш. Әгәр кире эшмәкәрлек раҫланмаһа, барлыҡ викимедиасылар ҙа хәрәкәттең һәр ҡатнашыусыһы Викимедиа проекттарын яҡшыртыу маҡсатынан эш итеүен ҡабул итергә тейеш. Шул уҡ ваҡытта, бындай белдереү зыянлы ғәмәлдәрҙе нигеҙләү өсөн файҙаланылырға тейеш түгел.
- Ҡатнашыусыларҙың үҙҙәрен нисек атауын һәм нисек һүрәтләүен ихтирам итегеҙ. Кекшеләр үҙҙәрен һүрәтләгәндә билдәле терминдар ҡулланыуы ихтимал. Быға ихтирамлы булығыҙ һәм ошо кешеләр менән аралашҡанда йәкеи улар тураһында һөйләгәндә, был лингвистик һәм техник яҡтан урынлы булғанда ҡулланығыҙ. Мәҫәлән:
- Этник төркөмдәр үҙҙәрен һүрәтләү өсөн башҡа кешеләр ҡулланған тарихи атаманы түгел, ә икенсе атаманы ҡулланыуға өҫтөнлөк биреүе мөмкин;
- Кешеләр үҙ исемендә үҙ телендә һеҙгә таныш булмаған хәрефтәр, өндәр һәм һүҙҙәр ҡулланыуы мөмкин;
- Төрлө исемдәр йәки алмаштар ҡулланыусы айырым сексуаль йүнәлешле йәки гендер берҙәйлекле кешеләр;
- Үҙҙәрен һүрәтләгәндә физик йәки психик мөмкинлектәре сикләнгән кешеләр айырым терминдар ҡуллана ала.
- Шәхси осрашыуҙар ваҡытында беҙ барыһы менән дә әҙәпле булабыҙ һәм бер-беребеҙҙе ихтирам итәбеҙ, өҫтөнлөктәребеҙҙе, шәхси сиктәрҙе, хистәрҙе, тардицияларҙы иҫәпкә алабыҙ.
2.2 — Әҙәплелек, теләктәшлек, ярҙам һәм яуаплылыҡ тойоу
Беҙ түбәндәге тәртип булдырыуға ынтылабыҙ:
- Әҙәплелек — кешеләр, шул иҫәптән таныш булмағандарҙы ла индереп, менән аралашҡанда тәртип һәм телмәр әҙәплелеге.
- Теләктәшлек — дөйөм эш менән мәшғүл һәм бер-береһенә күрһәткән дуҫтарса ярҙам.
- Үҙ-ара ярҙам һәм аңлы яуаплылыҡ Викимедиа миссияһына өлгәшеү өсөн Викимедиа проекттары емешле, күңелгә ятышлы һәм хәүефһеҙ киңлек булһын өсөн үҙеңә яуаплылыҡ алыуҙы аңлата.
Был тәртипкә инә, әммә уның менән генә сикләнмәй:
- Остазлыҡ һәм инструктаж: яңы ҡатнашыусыларға проектҡа инергә һәм тейешле оҫталыҡҡа өйрәнергә ярҙам итегеҙ.
- Башҡа ҡатнашыусылар артынан ҡрарағыҙ: кәрәк ваҡытта башҡа ҡатнашыусыларғы ярҙам итегеҙ, улар менән Дөйөм тәртип ҡағиҙәләрен боҙоп аралашҡанда, яҡлағыҙ.
- Башҡа ҡатнашыусыларҙың хеҙмәтен танығыҙ һәм баһалағыҙ: уларға ярҙамы һәм хеҙмәте өсөн рәхмәт белдерегеҙ.Әгәр улар лайыҡ булһа, кешеләрҙең тырышлығын баһалағыҙ һәм маҡтағыҙ.
2 — Көтөлгән тәртип
Дөйөм тәртип ҡағиҙәләре йәмғәиттең ағзаларына кире тәртипте асыҡларға ярҙам итергә тейеш. Викимедиа хәрәкәтендә түбәндәге тәртип ҡабул ителмәй:
3.1 — Теңкәгә тейеү
Үҙенә кешене тәү сиратта ҡурҡытыуға, кәмһетеүгә, күңелен төшөрөүгә йүнәлтелгән ғәмәл. Бындай ғәмәлде глобаль мәҙәни-ара мөхиттә айыҡ аҡыллы кеше түҙергә тейеш булмаған сиктәрҙе сыҡыу тип ҡарарға мөмкин. Бңаҫым яһау, теңкәгә тейеү бик йыш эмоциональ көс ҡулланыу формаһын ала һәм ҡурҡытыу һәм уңайһыҙ хәлгә ҡуйыу маҡсатында эш урынына, дуҫтарына йәки ғаилә ағзаларына мөрәжәғәт итеү юлы менән тормошҡа ашырыла. Ҡайһы бер осраҡтарҙа һәр айырым осраҡта кире эмоцияларға килтермәгән ғәмәлдәр ҡабатланыуы арҡаһында теңкәгә тейеүгә әйләнергә мөмкин. Ул үҙенә түбәндәгеләрҙе ала, әммә улар менән генә сикләнмәй:
- Кәмһетеү: үҙ эсенә исем тағыуҙы, раса һәм этносҡа түбәнһетеү исемдәрен, шулай уҡ улар тураһындағы ҡалыплашҡан күҙаллауҙарҙы ҡулланыу, шәхси характеристикаларға нигеҙләнгән теләһә ниндәй ҡанығыуҙы ала. Кәмһетеү интеллект, тышҡы кейем, этник сығыш, раса, дин (йәки уның булмауы) мәҙәниәт, каста, енси йүнәлеш, гендер, енес, инвалидлыҡ, йәш, милләт, сәйәси ҡараш йәки башҡа характеристикаларға ҡарата булыуы ихтимал. Ҡайһы бер осраҡтарҙа ҡабатланып торған көлөү, сарказм йәки агрессия айырым ҡарағанда улай булмаһа ла, дөйөм алғанда кәмһетеү тип баһаланырға мөмкин.
- Енси йәһәттән иғтибар күрһәтеү: енси иғтибар йәки башҡаларға ҡарата теләһә ниндәй иғтибар, әгәр кеше бындай иғтибар кәрәкһеҙ икәнлеген белһә, рөхсәт ителмәй тип баһалана.
- Янауҙар: бәхәстә еңеү йәки кемделер үҙегеҙгә кәрәкле маҡсатта эшләргә мәжбүр итеү өсөн асыҡтан-асыҡ йәки аҫтыртын рәүештә физик көс ҡулланыуға, хаҡһыҙ рухи йәберләүгә ишара, лайыҡһыҙ рәүештә абруйын төшөрөү йәки нигеҙһеҙ рәүештә судҡа мөрәжәғәт итеү мөмкинлеге менән ҡурҡытыу.
- Башҡаларға зыян килтереүҙе хуплау: үҙенә зыян эшләгәндәрҙе йәки үҙ-үҙенә ҡул һалғандарҙы хуплау, шулай уҡ өсөнсө яҡҡа ҡарата көс ҡулланыу ғәмәлдәрен хуплау.
- Шәхси мәғлүмәтте асыу (доксинг): Викимедиа проекттарында йәки башҡа урында башҡа ҡатнашыусыларҙың шәхси мәғлүмәтен: исеме, эш урыны, йәшәү урыны йәки электрон почтаһы адресын асыҡтан-асыҡ күрһәтеү йәки уларҙың Викимедиа проекттарынан тыш эшмәкәрлеге тураһында мәғлүмәт таратыу.
- Эҙәрлекләү: кешене проект барышында йәки башҡа проекттар буйынса эҙәрлекләү, уның күңелен төшөрөү маҡсатында күп тапҡырҙар тәнҡитләү. Әгәр проблема фекер алышыу йәки өйрәтеүҙән һуң да бөтмәһә, йәмғиәт уларҙы эске ҡағиҙәләргә ярашлы хәл итә ала.
- Троллинг: провокация маҡсатында фекер алышыуҙы аңлы рәүештә боҙоу йәки нахаҡ хәбәрҙәр яҙыу.
3.2 — Власть, өҫтөнлөктәр һәм йоғонтололоҡ менән яуыз ниәттән файҙаланыу
Власҡа, өҫтөнлөктәргә йәки йоғонтоға эйә кемдер башҡаларға ҡарата ихтирамһыҙ, ҡаты булһа йәки көс ҡулланһа, был власты яуыз ниәттә ҡулланыу тип баһалана. Викимедиа мөхитендә был вербаль йәки психологик баҫым формаһын ала һәм теңкәгә тейеү менән киҫешергә мөмкин.
- Функционерҙар, рәсми кешеләр һәм хеҙмәткәрҙәрҙең вазифаһын яуыз ниәттә файҙаланыуы: тәғәйенләп ҡуйылған функционерҙар, шулай уҡ Викимедиа фондының йәки уның филиалдарының рәсми кешеләре, хеҙмәткәрҙәре ҡулында булған абруйҙы, белемде йәки ресурстарҙы башҡаларҙы ҡурҡытыу йәки уларға янау өсөн файҙаланыу.
- Абруй һәм бәйләнештәр менән яуыз ниәттән файҙаланыу: башҡаларҙы ҡурҡытыу өсөн абруйыңды һәм урыныңды файҙаланыу. Беҙ тәжрибәле һәм хәрәкәттә бәйләнештәре булған кешеләрҙән үҙҙәрен һаҡ тотоуҙарын көтәбеҙ, сәнки уларҙың асыулы комментарийҙары көтөлмәгәнсә кире реакция тыуҙырыуы мөмкин. Йәмғиәттә абруйы булғандар ышаныслы тигән өҫтөнлөккә эйә, шуға күрә уларға үҙҙәре менән риза булмаусыларға һөжүм итеү өсөн был өҫтөнлөктө ҡулланыу ярамай.
- Психологик манипуляция: бәхәстә еңеү йәки кемделер үҙегеҙ теләгәнсә эшләтеү маҡсатында башҡаларҙы үҙенең донъяны ҡабул итеүендә, хистәрендә һәм аңлауында шикләнергә мәжбүр итеү.
3.3 — Контенттағы вандаллыҡ һәм проекттарға башҡа төрлө зыян килтереү
Аңлы рәүештә алдан бер фекергә килеп ялҡан, аныҡ булмаған йәки урынһыҙ контентты өҫтәү йәки контент булдырыуға ҡаршы булыу, ҡатмарлаштырыу, башҡа төрлө ауырлыҡтар тыуҙырыу. Был үҙенә түбәндәгеләрҙе ала, әммә бының менән генә сикләнмәй:
- Фекер алышыу йәки аңлатма булмайынса теләһә ниндәй контентты бер сәбәпһеҙ юйҙырыу йәки бындай ғәмәле үҙ белдегеңә башҡарыуҙың ҡабатланыуы
- Факттарҙы йәки ҡараштарҙы бер аныҡ интерпретация файҙаһына (шул иҫәптән дөрөҫ булмаған йәки күрәләтә ялған сығанаҡтар күрһәтеү, дөрөҫ булған редакцион контентты үҙгәртеү) контент менән даими манипуляциялар эшләү.
- Шәхесе йәки шәхси инаныуҙары өсөн айырым кешеләр йәки төркөмдәргә ҡарата уларҙы кәмһетеү, түбәнһетеү, күра алмаусылыҡ тыуҙырыу маҡсатында төрлө формала күрә алмаусанлыҡ һүҙҙәре әйтеү йәки дискриминация.
- Энциклопедик мәғлүмәт ҡулланыуынан тыш башҡа кешеләргә янаған йәки зарарлы булған символдар, һүрәттәр, категориялар, тегтар йәки икенсе контент ҡулланыу. Был маргиналләштереү һәм остракизм маҡсатында контент тураһында ҡағиҙәләр булдырыуҙы үҙ эсенә ала.